|
Ölkənin həyat səviyyəsi işsizlik göstəricisi ilə ölçülür
Hər bir dövlətin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri iqtisadiyyatda əmək resurslarının məşğulluğunun təmin edilməsi ilə işsizliyinin qarşısının alınmasıdır. Tam məşğulluq şəraitində əmək qabiliyyəti olan və işləmək istəyən hər bir şəxs işlə təmin edilməlidir. Lakin bütün resurslardan və istehsal həcmindən tam istifadəedilmə şəraitində belə işsizlik ola bilər və onun səviyyəsi friksion işsizliklə struktur işsizliyin məcmusu ilə müəyyən olunur. Tam məşğulluq şəraitində işsizlik səviyyəsinə təbii işsizlik səviyyəsi kimi baxılır. İşsizlik həm iqtisadi, həm də sosial problemdir. İşsizlik iqtisadi problem olmaqla resursların ortaq məsrəflərini yaradır, yaşayış imkanlarını zəiflədir və çətinləşdirir. İşsizlik problemi ən çox iqtisadi böhranlar və tsiklər dövrü baş verir. Bəzi iqtisadçılar belə nəticəyə gəlmişlər ki, işsizlik təxminən 3 faiz vacibdir. Bu aşağıdakıların olması üçün zəruridir:
- insanlara iqtisadiyyatın tələbinin yeni şəraitinə uyğun sahələrində işini dəyişməyə imkan vermək üçün;
- hər bir işçiyə düşən yüksək məşğulluğu təmin etmək üçün;
- stabil qiymət səviyyəsi saxlamaq üçün;
- daxili məhsulun daim artım dərəcəsini əldə etmək üçün.
İş yerini itirmək insanın həyatında ən məyusedici hadisə ola bilər. Çağdaş dünyada əksər insanlar iş yerinə yalnız öz həyat səviyyəsini saxlamaq və onu yüksəltmək vasitəsi kimi baxmırlar. Burada həmçinin özünütəsdiq, ləyaqət hissi kimi məsələlər böyük önəm daşıyır. İşsizlik problemini iki kateqoriyaya ayırmaq olar – uzunmuddətli və qısamüddətli işsizlik. Əgər işsizlik qısamüddətli olarsa, bunun böyük problem olmadığını qəbul etmək olar. Əksinə, işsizlik uzunmuddətli olduqda bu problemlə üzləşən insanlar təbii olaraq daha çox iqtisadi, mənəvi- psixoloji cəhətdən çətin duruma düşürlər. İqtisadiyyatda həmişə işsizliyin olmasının səbəblərindən biri iş axtarışıdır. Ölkənin həyat səviyyəsini daha açıq şəkildə müəyyənedən amil həmin ölkədəki işsizlik göstəricisidir. Milyonlarla işçinin və şirkətin mövcud olduğu mürəkkəb iqtisadi şəraitdə müəyyən dərəcədə işsizliyin labüd olmasına baxmayaraq, zaman və ölkələr üzrə işsizliyin həcmi, əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Azərbaycan Respublikasında məşğulluq və işsizlik problemi dövlətin qarşıya qoyduğu ən prioritet vəzifələrdən sayılır. Məhz bu sahədə görülən əhəmiyyətli tədbirlərin nəticəsində (birinci mərhələ 2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramı çərçivəsində ölkəmizdə 643353 yeni iş yeri, o cümlədən 458016 daimi iş yerləri açılmışdır. Həmin dövrdə yeni yaradılmış daimi iş yerlərinin 20,8%-i yeni yaradılmış, 34,3%-i mövcud, 4%-i fəaliyyətlərini bərpa etmiş müəssisə və təşkilatlarda, 40,8%-i isə fiziki şəxslər tərəfindən yaradılmışdır. Sonrakı illərdə də bu tendensiya uğurla davam etdirilmiş, 2009-2013-cü illəri əhatə edən ikinci Dövlət Proqramının iki ili ərzində yaradılan yeni iş yerlərini nəzərə alsaq 2003-cü ildən bu günədək təxminən bir milyona qədər iş yerləri yaradılmışdır. Yaradılan iş yerlərinin 85%-i regionların payına düşür. Yeni yaradılan iş yerlərinin 85,6 faizi qeyri-dövlət sektorunda, mütləq əksəriyyəti qeyri-neft sektorudur.
Azərbaycan dövləti müxtəlif yollarla iş axtarışını asanlaşdırmağa çalışır. Buna məşğulluq idarələri agentlikləri tərəfindən mütəmadi olaraq həyata keçirilən əmək yarmarkaları, kurslar, treninqlər, seminarlar və digər ictimai tədris proqramları misal ola bilər. Yeni iş yerlərinin açılması, məşğulluğun təmin olunması sahibkarlıq fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Dövlət müxtəlif yollarla iş axtarışını asanlaşdırır. İşsizlik zamanı dövlətin əsas vəzifəsi sosial sabitliyi təmit etmək investisiyaları artırmaq, sərbəst işçi qüvvəsi üçün fiziki və psixoloji şərait yaradılmasını təmin etməkdir. Bir sözlə, bu sahə hərtərəfli şəkildə dövlət nəzarətinə alınır və tənzimlənir. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, dövlətimizin apardığı uğurlu iqtisadi və sosial siyasət nəticəsində təxminən son 7 il ərzində ölkəmizdə yoxsulluq səviyyəsi 49 faizdən 10 faizə qədər aşağı salınmışdır. Mütəxəssislərin fikrincə, məşğulluq qabiliyyətinə malik olan əhalinin 15 faizdən çoxu işsiz olarsa, bu, dövlət üçün ciddi problemdir. Azərbaycanın dinamik inkişaf tempi bu sahədə ciddi problemlərin olacağını istisna edir. Dünyada baş verən qlobal böhran zamanı deyilənlər bir daha öz təsdiqini tapdı. Yuxarıdakı fikri söyləməyə əsas verən digər amil budur ki, ölkəmizdə həyata keçirilən bütün tədbirlər konkret proqramlar əsasında aparılır. Bunların da ana xəttini əhalinin sosial rifahının yüksəldilməsi və yaşam tərzinin yaxşılaşdırılması təşkil edir.
Son illər ərzində paytaxt Bakı ilə yanaşı ölkənin digər iqtisadi rayonlarında dünya standartlarına cavab verən yüzlərlə istehsal, emal və xidmət müəssisələri istifadəyə verilmiş, yeni rabitə-informasiya infrastrukturu yaradılmışdır. Bununla yanaşı, hələ də regionlarda inkişaf elementlərinə malik olan, lakin imkanlarını reallaşdıra bilməyən müəssisələrin sayı kifayət qədərdir. Onların bir çoxunun isə salınması, bərpası, yenidən qurulması və iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi 2009-2013-cü illəri əhatə edən regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuşdur. İnanırıq ki, hətta tədbirlərin icrası nəticəsində işsizliyin aradan qaldırılması, məşğulluğun təmin olunması istiqamətində çox ciddi dəyişikliklər baş verəcəkdir. Əvvəlki illərdə əldə edilmiş nailiyyətlər tam nikbin olmağa əsas verir. Belə ki, 1998-ci ildə adambaşına düşən ÜDM-nin məbləği 520,3 ABŞ dollarına bərabər olduğu halda, 2008-ci ildə bu 3700 ABŞ dollarına, 2010-cu ildə isə 4500 ABŞ dollarına çatdırılmışdır. Cari ildə və qarşıdakı illərdə bu göstəricinin daha da artacağını indidən proqnozlaşdırmaq olar.
Zülfü İlyasov,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
|
.jpg)
