MƏQALƏLƏR

Doğma yurd yerləri-strateji hədəflər yeni realliqlar müstəvisində

 Demokratiya və  inkişaf yolu ilə inamla irəliləyən, qloballaşan dünyanın axarında  özünə layiqli yer tutan Azərbaycan dövlətinin ideoloji sisteminin kökündə və mayasında  azərbaycançılıq məfkurəsi dayanır.  Bu ideologiyanın yaradıcısı, memarı  və qurucusu ulu öndər Heydər Əliyevdir.

Böyük öndərin ideya və baxışlarını çağdaş dünyanın yeni  çağırışlarına uzlaşdırmaqla ölkəmizi dönməz tərəqqi yoluna  çıxaran cənab İlham Əliyevin titanik fəaliyyəti bütün sahələrdə olduğu kimi, diaspora quruculuğu sahəsində də öz gözəl  bəhrəsini verməkdədir. Dünyanın dörd bir  yanına səpələnmiş 50 milyondan  artıq azərbaycanlı ideoloji-təşkilati baxımdan möhkəmlənmiş, onlar arasında sıx əlaqələr  qurulmuş, mənəvi tellər yaradılmışdır. İndi tam əminliklə söyləmək olar ki, dünyanın harasında yaşamasından asılı  olmayaraq, hər bir azərbaycanlının bir  Vətəni var – günbəgün  yeniləşən, müasirləşən, dünyada öz imzası, öz adı və öz  səsi olan güclü,  qüdrətli Azərbaycan!

Dahi Heydər Əliyevin ən böyük arzusu da, istəyi  də elə bu idi.  Bəs Gürcüstanda bu proseslər necə gedir,  soydaşlarımızın ölkənin ictimai-iqtisadi və mədəni iştirakı necədir, iqtisadi durumları hansı  səviyyədədir? Bəri başdan qeyd etmək  lazımdır ki, bu sadalanan məsələlər Azərbaycan mediasında özünə lazımınca yer ala bilməyib.

Analitik yazılar, iqtisadi təhlillər yox  dərəcəsindədir. Hətta bəzi müxalifət mətbuatında  insanı həyəcanlandıran ümidsizliyə sürükləyən  yazılara da çox rast gəlinir. «İqtisadiyyat» qəzeti olaraq bu boşluqları aradan qaldırmaq,  Gürcüstanda yaşayan  soydaşlarımızı qayğılandıran  məsələlərlə bağlı  işgüzar söhbətlər açmaq və  faydalı fikir mübadiləsi aparmaq  fikrindəyik. Bu mövzuda xüsusi müxbirimizin yazısını oxucularımızın ixtiyarına veririk.

Gürcüstanda yaşayan həmvətənlərimizin haqqında şöhbət açarkən, ilk öncə iki məsələni  fərqləndirmək lazımdır: tarixi torpaqlar və diaspora anlayışlarını. Bunları bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz. Çünki bunlardan birincisi, yəni tarixi yurd yerləri məfhumunu  ikincini özündə ehtiva etsə də, ikinci heç vaxt birincini əvəzləyə bilməz. Tarixi torpaqlar -  Vətəndən kənarda olan Vətəndir, səninkidir, özününküdür. Diaspora anlayışı isə başqa məna daşıyır. Burada yerdəyişmə istənilən  halda baş verə bilər. Bir ölkədən köçüb başqa ölkəyə getdin, vəssalam. Tarixi torpaqlarda isə belə  yerdəyişmə mümkünsüzdür. Bu hal yalnız zorla, qan tökməklə, müharibə ilə baş verə bilər.  Heç bir toplum, xalq, millət öz xoşu ilə  əsrlər boyu yaşadığı torpağı tərk edib gedə bilməz.

Sözsüz ki, hər bir insan yaşadığı ölkənin qanunlarına, adət-ənənələrinə, birgəyaşayış qaydalarına sayğı və sevgi göstərməli, cəmiyyətə bacardığı qədər xeyir verməlidir. Lakin  insanın vücudunu titrədən, ruhuna hakim kəsilən bir dünya da var bu, onun iç dünyası, mənəvi aləmidir. Bu dünyada əvəzolunmaz hisslər, mərhəm duyğular dominantlıq edir. Bu insanın ilk dəfə  gözünü açıb gördüyü işıqdı, rəngdir, doğma yurd yerləridir. Ona görə də, millətlərin, xalqların əsrlər boyu yaşadıqları torpaqlar müqəddəs sayılır. Bu yerlərin bir qarışını itirmək böyük faciədir. Necə ki, tarixboyu başımıza min bir bəlalar gətirilib, indi də  bunun acısını  çəkirik. Belə bir  faciə Gürcüstanda da baş verəcəkdir. Həmin hadisələrin iştirakçısı olan bir şəxs kimi tam əminliklə deyə bilərəm ki, əgər 1993-cü ildə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevə Azərbaycan hakimiyyətinə qayıdışı olmasaydı orada yaşayan soydaşlarımız doğma yurd-yuvalarından çıxarılacaqdı. Soydaşlarımızın həyatı, necə deyərlər, tükdən asılı vəziyyətdə  qalmışdı.  Hərc-mərclik, xaos, özbaşınalıq, talan, qarət hər yeri bürümüşdü, yaşayış  məntəqələrindən kütləvi köçhaköç başlamışdı.  Təkcə bir faktı qeyd etmək yerinə  düşərdi ki, 90-cı illərin əvvəllərində Gürcüstanı təxminən 100 minə qədər soydaşımız tərk etmişdir.

Onların böyük bir hissəsi Azərbaycana pənah gətirmiş, qalanları isə müxtəlif  ölkələrə səpələnmişdir. Bu öncədən düşünülmüş, konkret plan əsasında həyata keçirilən deportasiya faktı idi. Millətçi-şovinist Z.Qamsaxurdiyanın quldur dəstələri erməni ssenarisi üzrə hərəkət edərək gecələr  azərbaycanlılar yaşayan kəndlərə soxulur, evləri  yandırır, qarət edir, imkanlı adamları oğurlayır, malı-mülkü əlindən alınır, özləri isə fiziki və mənəvi  işgəncələrə məruz qalırdılar. Bu acı tarixi heç vaxt  unutmaq olmaz. Borçalının neçə-neçə qeyrətli oğulları bu hadisələr zamanı özünü ölümün pəncəsinə atdı. Yaxşı ki, insana sevgini  Tanrıya sevgi qədər üstün tutan sadə gürcü əhalisi bu mənfur, «siyasətçini» ölkədən qovdu. Lakin bununla da iş bitmədi. Ölkəni iqtisadi  böhran cənginə almışdı. Çörək, su tapılmırdı, hər yer zülmətə qərq olmuşdu, nəqliyyat işləmirdi. Sanki insanlar ibtidai həyata qayıtmışdı. Belə ağır  vaxtlarda hamı – gürcülər də, azərbaycanlılar da üzünü Bakıya tutmuşdu.  Özünün iqtisadi durumunun pis olmasına baxmayaraq, demək olar ki, hər şey, ən əsası da yanacaq Azərbaycandan daşınırdı. Daha doğrusu bunu etmək üçün insanlara imkanlar  yaradılırdı. Belə məqamları unutmaq  olarmı? Çox heyif ki, bəzən  unuduruq ki, Ermənistanda olduğu kimi, Gürcüstanda da  azərbaycanlıları həmişə qonaq hesab etmişlər. Bunu  açıq-aşkar yazırdılar da. Yazanlar isə  gürcü familiyası altında gizlənən ermənilər idilər. Azərbaycanlıların bu torpaqlarda mövcudluğu və artımı Gürcüstan  ziyalılarının erməni xislətli şovinist qanadını həmişə narahat etmişdir. Hələ Sovetlər dönəmində azərbaycanlıların sayı  bilərəkdən təhrif olunurdu. Rəsmi  statistikada azərbaycanlıların sayı 380 min göstərilirdi ki, bu da real vəziyyətdən 2-3 dəfə az idi. İndinin özündə də  Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın  sayı müxtəlif rəqəmlərdə ifadə olunur: 280 min və bəzən 300 min. Aşağıda keçirilən kiçik statistikaya nəzər salsaq görərik  ki, bu rəqəmlər heç də reallığı əks  etdirmir. Belə ki, Tbilisi, Rustavi, Batumi, Telavi, Marneuli və Qardabani şəhərlərində  çoxlu sayda azərbaycanlı yaşayır. Borçalı, Başkeçid, Qarayazı və Qaraçöp bölgələrinin demək olar ki, əhalisinin 90%-i azərbaycanlılardır. Hal-hazırda Marneulidə 52, Bolnisidə 38, Qardabanidə 13, Dmanisidə 33, Tetri-ckaroda 2, Calkada 5, Laqodexidə 4, Saqarecoda 9, Telavidə 1, Karelidə 2, Kaspidə 7, Qoridə 2, Msxetada 6 kənd olmaqla bütövlükdə 172  kənddə azərbaycanlılar yaşayır. Bəzi yerlərdə bir neçə kənd bir inzibati-ərazi vahidində birləşdirilib. Bu kəndlər böyük yaşayış məntəqələri  olmaqla bərabər, əhalisinin hamısı sırf azərbaycanlılardan ibarətdir.

Başqa yerlərə iş üçün gedənlərin sayı  çox olsa da, əsasən əhali yerindədir, həyat  öz axarı ilə davam edir. Bir faktı da  xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki,  azərbaycanlılar  məskunlaşan ərazilərin, demək olar ki, hamısı əkinçilik və  heyvandarlıq üçün yararlıdır və məhsuldar torpaqlardır. Təbiət bu yerlərdən heç nəyini  - nə başı buludlara dəyən dağlarını, nə zümrüd bulaqlarını, nə zümzüməli şəlalərini, nə də sıx ormanlarını əsirgəməyib. Bu yerlərin insanları da təbiəti kimi  safdır, təmizdir, vüqarlıdır. Buralarda olarkən insan özünü dilbər Qarabağımızın ecazkar  qoynunda hiss edir. Belə yerləri necə  itirmək olar?! Misilsiz tarixi  missiyanı öz üzərinə götürən Heydər Əliyevin qətiyyətli addımı, uzaqgörən siyasəti  xalqımızı bu təhlükədən də sovuşdurdu. O, ən düzgün və praqmatik yol seçdi. Soydaşlarımızın yaşadıqları bölgələrdən keçən  qlobal enerji layihələrini imzalamaqla  o, həm Azərbaycan üçün Gürcüstanın timsalında strateji müttəfiq qazandı, həm  də orada yaşayan soydaşlarımızın əbədi yaşamına tam təminat əldə etmiş oldu.  Respublika prezidenti İlham Əliyevin məqsədyönlü və səmərəli fəaliyyəti nəticəsində bu əlaqələr daha da möhkəmlənmiş və  strateji müttəfiqlik şəxsiyyətinə qalxmışdır. Transmilli neft və qaz  layihələrinin ardınca Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti kimi  nəhəng layihənin icrasına başlanması isə regionda analoqu  olmayan hadisədir. Bu layihənin, eləcə də  digər layihələrin  gerçəkləşməsi üçün Azərbaycan hökuməti tərəfindən Gürcüstana uzunmüddətli  güzəştli kreditlər ayrılmışdır. Ümumiyyətlə, qonşu  ölkənin enerji sektorunun təxminən 60 faizinə nəzarət edilir. Qeyd edək ki, həmin layihələrin həyata  keçirilməsində Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımız da iştirak edir və işlə təmin olunurlar. Azərbaycanın bu ölkədə reallaşdırdığı layihələri hesabına Gürcüstan özünün  enerji təhlükəsizliyi problemini həll edə bilmişdir. Bu, Gürcüstan üçün həyati əhəmiyyətli məsələdir.

Mədəniyyət, təhsil, idman, səhiyyə sahəsində  Azərbaycan hökumətinin soydaşlarımıza  diqqət və qayğısı hər addımda hiss olunmaqdadır. Ötən il Azərbaycanın maliyyə  vəsaiti hesabına Marneuli şəhərində  tikilib istifadəyə verilən möhtəşəm idman  kompleksi Gürcüstanın idman həyatında misli görünməmiş hadisədir. Təhsil  müəssisələri hər il pulsuz dərslik və dərs  vəsaitləri ilə təmin edilir, texniki təchizat yaxşılaşdırılır, bəzi  məktəblərdə təmir  işləri həyata keçirilir. Gürcüstanın ali məktəblərində təhsil alan 90 nəfərdən artıq  gəncə Azərbaycan  hökumətinin xüsusi  təqaüdləri verilir. Xeyli sayda gənc Türkiyənin ali məktəblərində Azərbaycanın  ödədiyi maliyyə vəsaiti hesabına təhsil alır. Bu istiqamətdə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın fəaliyyəti xüsusi minnətdarlıq hissləri doğurur. Onun Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımıza diqqət və qayğısı danılmazdır. Gürcüstanın hər bir bölgəsində – kəndində də, şəhərində də  Mehriban xanımın adı böyük ehtiramla çəkilir. Bu günlərdə ona Fransa prezidenti tərəfindən bu ölkənin ali ordeninin təqdim  edilməsi hər yerdə olduğu kimi, Gurcüstanda yaşayan həmvətənlərimizin də  böyük sevincinə səbəb oldu. Avropada demokratiyanın beşiyi sayılan Fransa  dövlətinin Azərbaycanın birinci xanımına verdiyi  bu yüksək mükafat damarından azəri qanı axan hər bir kəsin qəlbini riqqətə gətirmişdir.

 ****

Azərbaycanın iqtisadi imkanları gübəgün artır, son vaxtlar kəşf edilən yeni  qaz yataqları ölkəmizin uzunmüddətli dinamik inkişafına tam təminat yaradır. Buna Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımız da sevinirlər. Azərbaycan gücləndikcə hər  kəs arxasında nəhəng bir dağ hissa edir və bu gücdən, qürbətdən yaşayan soydaşlarımıza da pay düşür. Bütün  hər şeyi dövlətin üstünə də atmaq olmaz. Zamanın yeni çağırışlarına uyğun olaraq hər kəs bacarıq və qabiliyyətini ortaya qoymalı, bu gün görülməli olan  işi elə bu gün görməlidir. Elə məsələlər var ki, sabah üçün bəlkə də gec olacaq. Bunu Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımıza da şamil etmək olar. Onların yaşadıqları bölgələrin kompleks inkişaf məsələlərinə diqqət artırılmalıdır. İş adamları, bizneslə məşğul olanlar, bank strukturları, qeyri-hökumət təşkilatlairı təşəbbüsü ələ almalı, bu sahədə dövlətə dəstək nümayiş etdirməlidirlər. Burada xırda və orta biznesin inkişafı üçün çox böyük  imkanlar var. Fikrimizcə, sözügedən bölgələrin sosial-iqtisadi inkişaf məsələləri  Azərbaycanın Dövlət Proqramının daxili  strukturunda özünə yer almalı, konkret  istiqamətlər üzrə əməli tədbirlər həyata keçirilməlidir. Bu tədbirlərin həyata keçirilməsi sonucda  sosial gərginliyin azalmasına, miqrasiya  proseslərinin davamlı olaraq  tənzimlənməsinə geniş imkanlar yaradardı.  Sözügedən sahədə işləri səmərəli şəkildə təşkil etmək üçün dövlət və özəl sektorun  nümayəndələri, ekspertlər, mütəxəssislər həmin bölgələrə səfər etməli, dərin  iqtisadi təhlillər aparılmalı və  prioritetlər müəyyən  edilməlidir. Doğrudur, bayram  və mərasimlərlə bağlı belə səfərlər  tez-tez olur. Milli-mənəvi dəyərlərimizi yaşatmaq, inkişaf etdirmək baxımından belə tədbirlər böyük önəm daşıyır.  Şükürlər olsun ki, Gürcüstanda yaşayan  soydaşlarımız zaman-zaman müxtəlif  təpkilərə və təzyiqlərə baxmayaraq, dinini, dilini, folklorunu, adət-ənənəsini,  bütövlükdə genefondunu hifz edib saxlaya bilmişlər. İndi əsas vəzifə sosial-iqtisadi  problemləri həll etməkdən ibarətdir. Açığını demək  lazımdır ki, bu problemlər üzündən kəndlər, şəhərlər, yaşayış məskənləri, boşalmaqda  davam edir. Bu proses təbii yolla baş  verdiyinə görə, o qədər qabarıq nəzərə çarpır. Ədalət naminə demək  lazımdır ki, son illər Gürcüstanda, o cumlədən soydaşlarımız yaşayan bölgələrdə  sosial təyinatlı xeyli tədbirlər həyata  keçirilmişdir. Lakin bunlar soydaşlarımızın həyatında elə bir ciddi dəyişikliyə yol açmaq  gücündə deyildir.

Azərbaycanlılar yaşayan rayonlarda  bir sıra ənənəvi sahələr vardır ki, onları  dirçəltməklə nəinki bölgənin, həmçinin Gürcüstanın ərzaq potensialını artırmaq üçün əlverişli imkanlar yaratmaq  olar. Vaxtilə təkcə Marneuli, Bolnisi və Qardabani rayonları faraş və payızlıq tərəvəzlə, bostan bitkiləri ilə Gürcüstanın daxili tələbatının 80 faizini ödəməklə  bərabər, həmin məhsullar ittifaqın digər  iri şəhərlərinə göndərilirdi. Marneulidə fəaliyyət göstərən konserv zavodunun illik istehsal gücü 300 min tonu təşkil edirdi. Rayon ərazisində onlarla  spirt, konyak, şərab, tütün emalı  müəssisələri, nəhəng meyvə bazaları və  terminallar fəaliyyət göstərirdi. Sonralar məlum səbəblərdən bunların hamısı  sökülüb dağıdıldı. Bundan ən çox ziyan çəkən  isə bölgədə yaşayan soydaşlarımız oldu.  Aqrar islahatlar aparılan zaman Gürcüstanda torpaq bölgüsü də  düzgün aparılmadı. Bunu indiki hakimiyyətin  özü də etiraf edir. Belə ki, soydaşlarımıza düşən pay torpaqları azaldıldı, onlara otlaqlar, biçənəklər verilmədi. İndi  ədalətin bərpa edilməsi istiqamətində  müəyyən addımlar atılsa  da, bunların hamısı imitasiya xarakteri daşıyır. Bütün  çətinliklərə baxmayaraq, soydaşlarımız əkin-səpin sahələrini, örüş yerlərini, biçənəklərin xeyli hissəsini icarə əsasında götürərək istifadə edirlər. Çünki gürcü əhalisinin buna fiziki olaraq gücləri çatmaz. Onlar, əsasən üzümçülük, donuzçuluq, paxlalı  və dənli bitkilərin becərilməsi ilə məşğul  olurlar. Tərəvəz və bostan  bitkilərinin  yetişdirilməsi, heyvandarlıq, əsasən  də qoyunçuluq təsərrüfatları azərbaycanlılara məxsusdur. Bir fakta diqqət  çəkmək istərdik. Təkcə Caqareco rayonunun Yor-Muğanlı (Qaraçöp) və Laqodexi rayonunun Qabal bölgəsində təxminən bir milyon başdan artıq iri və xırdabuynuzlu mal-davar bəslənilir. Şərqi Gurcustanın, demək  olar ki, əksər  qışlaq əraziləri  soydaşlarımıza icarəyə verilib. Yay aylarında isə  mal-qara yaylaqlara köçürülür. Rəqabət böyük olduğu üçün icarə haqları ilbəil artırılır. Bütün çətinliklərə rəğmən, soydaşlarımız öz işinin öhdəsindən ləyaqətlə gəlirlər.  Gürcülərin azərbaycanlılara rəğbətini artıran ən ümdə cəhət də onların etibarlı və əməksevər olmasıdır. Lakin bu qədər yun, ət, dəri, süd, tərəvəz məhsulları istehsal edilən bir yerdə bir dənə də olsun emal müəssisəsi yoxdur. Halbuki bazarda onlarla  yun-dəri, yağ-pendir, kolbasa məmulatları istehsal sahələri yaratmaq olar. Bir məsələ üzərində xüsusi dayanmaq lazımdır. Söhbət Qaraçöpdə əsrlər boyu toxunan «qırxquyrum» adlanan xalçalardan gedir. Bu xalçalar təbiiliyinə görə, milli ornamentlərinə və orijinal naxışlarına görə, yaxın  və uzaq ölkələrdə xeyli məşhurdur.  Xammalın, işçi qüvvəsinin və bu sahənin mahir bilicilərinin olduğu bir məkanda  xalçaçılıq müəssisələrinin açılmasına böyük ehtiyac vardır. Bu tədbirləri  həyata keçirməklə bir çox sosial  problemləri, o cümlədən əhalinin məşğulluğu  problemini tam şəkildə həll etmək və yaxşı ixrac potensialı qazanmaq olar.

Bir məsələ haqqında da danışmaq yerinə düşərdi. Son illər Gürstanın turizm sektorunda bir inkişaf və canlanma hiss olunmaqdadır.  Qara dəniz sahillərinə – Batumiyə, Kobuletiya, Urekiyə yay mövsümündə istirahət  üçün gedənlərin sayı xeyli artıb. Son  iki ildə Azərbaycandan da bu  ölkəyə istirahət üçün gedəndərin sayında artım müşahidə  olunmaqdadır. Yay aylarında sərhəd keçid  məntəqəsində yaranan növbədən də bunu görmək olardı. İlin başqa fəsillərində də  Gürcüstanın müalicə-kurort ocaqlarına gələnlərinin sayında artım müşahidə edilir.  Hökumət gələn il turistlərin sayının 5  milyona çatacağını proqnozlaşdırır. Butun  bunlar çox yaxşı. Lakin bu sayda  turistləri qəbul etmək üçün müəyyən çətinliklərin yaranacağını indidən söyləmək olar. Başqa  məsələlər qalsın bir yana, bu qədər insanı ərzaqla təmin etmək o qədər də asan məsələ deyil. Bui il mövsüm zamanı ərzaq  məhsullarının qiymətində təxminən 70-80% artım  baş verdi. Belə getsə sonrakı illərdə bu artım  davamlı xarakter alacaq. Bunları yazmaqda məqsədimiz nədir? Yəni demək istəyirik  ki, Gürcüstanda ərzaq təhlükəsizliyi ilə  bağlı  problemləri yerli azərbaycanlılar olmadan həll etmək müşkül məsələdir. Soydaşlarımıza kömək olunsa, dəstək göstərilsə (söhbət maliyyə  dəstəyindən gedir) bu sahədə ciddi uğürlar  qazanmaq olar. Bununla da onların həyat səviyyəsinin yüksəlməsi üçün etibarlı təminat yaranardı.

Sonda onu demək qalır ki, məqalədə irəli sürülən məsələlər, qaldırılan problemlər bir jurnalist araşdırması olsa da Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın rəy və fikirlərini, arzu və təkliflərini ifadə edir.

Milli varlığımızın qorunub saxlanması, Azərbaycandan kənarda yaşayan soydaşlarımızın doğma yurd yerlərində rahat, firavan həyatının təmin edilməsi  dövlətimizin strateji xəttidir.  Bu sahədə çox işlər görülüb, bundan sonra görüləcəkdir. Biganə qalmayın, Siz də hərəkətə gəlin, əziz  həmvətənlər!

Zülfü İLYASOV,

«İqtisadiyyat» qəzetinin bölgə müxbiri.

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü